´Licht, lucht en ruimte´

In 1955 ging de eerste paal de grond in en in 1964 was het dorp “klaar”, alhoewel er daarna nog wel is bijgebouwd. Het bijzondere van het dorp is dat het aandoet als een wijk van een stad, met dorpse vriendelijkheid, en met heel veel open ruimte en groen. Alle publieke functies zijn geconcentreerd in de centrale open ruimte rond de Ring: kerken, scholen, winkels, en een café. Daaromheen liggen woonhoven met een eigen (kleinere) open groene ruimte, een soort echo van het grote geheel. Alles is in vierkanten ingedeeld.

Kenmerkend voor Nagele zijn de rechte lijnen die overal terugkomen in het dorp. Er is veel gebruik gemaakt van moderne materialen zoals beton en glas. In het hele dorp hebben de platte daken van alle huizen en gebouwen.

Dwars door het dorp loopt de Nagelervaart; de vaart loopt in een slinger (loodrecht!) door de centrale open ruimte. Rond het dorp is een aaneengesloten windsingel (40 m breed) van hoge bomen. Deze zorgen voor beslotenheid in de weidse polder. Vandaar dat men Nagele ook noemt: een ruimte in de ruimte.

Eén van de principes is binnen en buiten, wonen en natuur met elkaar te verbinden, zodat de kwaliteit van leven beter zou worden.

Ontwerp van straten en woonhoven

• Koolzaadhof (1956): Mart Stam en Wim Bodegraven
• Klaverhof en Vlashof(1956): Gerrit Rietveld en zijn zoon Jan
• De door hun ontworpen rijtjeswoningen worden ook wel Rietveldwoningen genoemd
• Karwijhof (1958): Lotte Stam-Beese en Ernest Groosman
• De notabelenwoningen (1958) naast de Karwijhof: Frans van Gool en Johan Niegeman.
• Lucernehof en Gerstehof (1967): zijn gebouwd volgens het gestandaardiseerde VANEG-systeem. Woningen van dat type zijn ook nog in de andere hoven gebouwd.
• Tarwehof is van latere datum. Hier staan door particulieren gebouwde bungalows en twee-onder-een-dakwoningen van Atelier voor Architectuur Schouten en De Jonge.
• De Klamp (1994):
• Wendakker en Pieper (1999-2001)

Door de jaren heen is er veel gewijzigd aan de woningen. Een aantal Rietveldwoningen is in 2012 door woningcorporatie Mercatus gerenoveerd met herstel van de oorspronkelijke uitstraling. Voor de andere hoven bestaan eveneens plannen om te renoveren. Woonhof de Karwijhof is het meest gaaf van alle hoven en een gemeentelijk monument. Stichting Hendrik de Keyser is bezig met de restauratie. Het Polman huis is een museumwoning met een B&B.

Nieuwbouw

In het midden van Nagele wordt vernieuwd en gebouwd.

Het Het oude Schokkererf is, nadat het eerst uit protest blauw is geverfd, afgebroken. Het heeft 16 jaar geduurd maar in 2021 verrijst hier Appartementencomplex ’t Schokkererf. Het complex wordt hoger dan Nagele gewend is maar past binnen past binnen de bijzondere architectonische waarden van Nagele. Het is ontworpen door architecten prof. ir. Dick Van Gameren en ir. Robbert Guis van het internationaal vermaarde architectenbureau Mecanoo uit Delft.

Op de plek van de Noorderwinkels zijn 18 ultra-duurzame, levensloopbestendige woningen gebouwd

Namen van straten en wegen

Net zoals afwijkende bouw van het dorp Nagele is ook de straat naamgeving minder traditioneel. Het eerste deel van de straat-en wegennamen in Nagele is ontleend aan de akkerbouw. Alleen de straten rond het dorp zijn straten in de gebruikelijke betekenis van het woord en die heten dan ook zo: Akkerstraat, Eggestraat, Ploegstraat en Hakstraat.

In sommige Zeeuwse dorpen komt een bebouwing als in Nagele voor. De krans van huizen rond het plein wordt in Zeeland ring genoemd en om die reden kreeg het dorpsplein van Nagele ook de naam Ring. De ‘straatjes’ rond de ring doen in hun bouw aan de hofjes in oude steden denken. Het eerste deel van de naam wordt gevormd door een gewas: Tarwehof, Gerstehof, Koolzaadhof, Karwijhof, Vlashof, Klaverhof en Lucernehof. De toegang tot deze hoven wordt gevormd door een plein met de naam Voorhof.

De winkelpanden van het dorp lagen in het ontwerp aan de Noorderwinkels en Zuiderwinkels en worden geflankeerd door de Noorderpoort en de Zuiderpoort. Op de plek van de Noorderwinkel zijn in 2021 nieuwe huizen gebouwd. Achter de winkels lopen de Noorderlaan, de Noorderdwarsstraat en de Zuiderachterstraat.

De zuidelijke uitbreiding uit de jaren negentig en begin 2000 heeft een enigszins afwijkend stratenplan dan de rest van het dorp. De namen zijn weer afkomstig uit de akkerbouw.

De Klamp is vernoemd naar een hooischelf = (klamp of hooimijt).

De Wendakker sluit de bebouwing af waar de straten genoemd zijn naar gewassen, zoals een wendakker op het veld ook aan het eind van de gewassen ligt.

In de Pieper (aardappel) leeft een dialectwoord voort. Ten noorden van De Pieper was nog een straat gepland met de naam De Ajuin (ui), maar door planologische veranderingen is die naam begin 2000 vervallen.

Vanaf Urk loopt de Domineesweg naar Nagele. De dominees van Urk voeren ongeveer hierlangs wanneer zij op Schokland een predikbeurt hadden.

De Zuidermeerweg en de Zuidermeertocht zijn genoemd naar de Zuidermeerweg, de zuidelijke waterkering langs het IJsselmeer. Ter hoogte van de Ketelbrug buigt de Zuidermeerdijk, deze knik heet Zwolse hoek, naar de bestemming van de meeste schepen die hier passeren. Oorspronkelijk maakte ook de Zuidermeerweg hier een bocht, parallel aan de dijk, en liep vervolgens door tot aan de Havenweg. Sinds de aanleg van A6 heet dit gedeelte van de Zuidermeerweg Ketelmeerweg. Het traject is bovendien iets verlegd, zodat de Ketelmeerweg nu ook de aansluiting is voor het langzame verkeer op de Ketelbrug. De Ketelmeerbrug overspant het Ketelmeer, het water tussen Noordoostpolder en Oostelijk-Flevoland. Ketel, Keteldiep of Ketelmond is de plaats waar de IJssel in de Zuiderzee stroomde.

De Havenweg is genoemd naar Schokkerhaven, op haar beurt weer genoemd naar Schokland. De Palenweg dankt haar naam aan de palen op Schokland, die zowel als zeewering dienden als de verbinding tussen de woonbuurten vormden. De Oud-Emmeloorderweg is vernoemd naar het vroegere Emmeloord dat op de noordpunt van het eiland Schokland lag

Sinds de aanleg van A6 is de Monnikenweg een zijweg van de Domineesweg. Daarvoor verbond hij de Zuidermeerweg met de Abtsweg.

De Monnikenweg en Abtsweg herinneren aan het klooster dat vroeger in de buurt van Nagele gestaan zou hebben.
De Sluitgatweg leidt naar de plaats waar de dijk rond de Noordoostpolder op 13 december 1940, om 13.13 uur werd gesloten.

Rond Nagele blijft de herinnering aan de oorlog in verschillende straatnamen: de Hannie Schaftweg, de Karel Doormanweg, de Johannes Postweg, de Han Stijkelweg en de Professor Brandsmaweg zijn genoemd naar vaderlanders die omkwamen in de Tweede Wereldoorlog.

Ook de Vliegtuigweg is ontleend aan de Tweede Wereldoorlog, om precies te zijn aan een vliegtuig (een B-48) dat hier een noodlanding maakte en als hommage aan al die andere geallieerde vliegtoestellen die in de polder neerkwamen of wapens afwierpen.

De Nagelerweg, de Nagelervaart, de Nagelertocht, en in Emmeloord de Nagelerbrug en de Nagelerstraat zijn vernoemd naar Nagele.

Uitgebreidere info: https://www.emmeloord.info/nagele/